Material berrien arkitektura edo burdinezko arkitektura. Chicagoko eskola.

MATERIAL BERRIEN ARKITEKTURA EDO BURDINEZKO ARKITEKTURA. PAXTON ETA EIFFEL

         Hasiera batean, material berriek ekartzen zituzten abantailak tipologia berriak eraikitzeko aprobetxatu ziren; ohiko tipologietan, berriz, jarraitu zen betiko erako materialak erabiltzen ziren.

         Kristalezko egiturek oso espazio argiztatuak eta arinak eraikitzeko aukera ematen zuten.

         Burdina eta hormigoi indartuaren,  material berrien ezaugarriak ondoko hauek dira:

         - Iraupen handikoak. Batez ere suaren eragina jasateko zuten gaitasuna asko baloratu egin zen, batez ere egurrarekin konparatuta. EEBBetan ordura arte egurra oso material erabilia zen arkitekturan eta arazo handiak sortzen zituen suteak zirela eta. 1871an, Chicago egurrezko hiri handia zen eta erre egin zen erabat, hiri honen berreraiketa burdinazko egiturak erabiliz egin zen.

         - Seriean, jarraian ekoiztu daitezkeen piezak erabil daitezke eraikuntza lanetan. Horren ondorioz piezen produkzioa merkatu daiteke, eta eraikina bera merkeago ateratzen da. Lorpen hau Industri Iraultzari esker posiblea izan zen. Lantegietan egiten ziren pieza aurrefabrikatuak erraz muntatu zitezkeen gero. Seriez ekoiztutako material aurrefabrikatuek eraikuntza merkatu eta erraztu egiten zuten. Dena zen, ez bada diseinua zaintzen, monotonia itsusian erortzeko arriskua zegoen.

         - Moldakortasuna. Burdina nahiz hormigoia oso material moldakorrak izan daitezke, edozein forma onar dezakete oso material plastikoak baitira. Hasieran ohiko forma arkitektonikoak imitatzen zituzten (Koloma klasikoak, taulamenduak, arku klasikoak...), gero muga horietatik atera eta material berriek bere adierazpide propioak inposatu zituzten (burdinaren kasuan artazi-itxurako egiturak, hormigoi indartuaren kasuan mota guztietako forma ausarta.

Tipologia berriak:

1.- Burdinazko zubiak: Zubi esekiak: ertzetan irozkaiak, kableak euskarri (azpitik beharrean, gainetik). Ingalaterran hasi, gero EEBBetan, Frantzian eta beste hainbat lurraldetan eraiki ziren.

Goustave Eiffel nabarmendu zen zubiak eta biaduktoak egiten.

2.- Burdinaz eta kristalez eginiko egitura handiak:

         Hasiera batean kristalez estaliriko burdinazko egiturak tipologia berrietarako soilik erabili ziren, funtzio berriak betetzeko balio zutenak, ordura arte existitzen ez ziren tipologietan. Normalean burdinazko egitura duten nabe edo pabiloi handiak, kristalez estalitakoak, barne espazio handi-zabalak eratzen zituzten. Tipologia berrietako barne espazioak handi-zabalak eta argitsuak izan behar ziren.

          * Negutegiak edo berotegiak. Hauek lehentxeago aipatutako ezaugarriak bete behar zituzten.

          * Erakusketa Unibertsaletarako kristalezko pabiloiak.

          XIX. mendeko fenomeno kultural eta ekonomikoa dugu  Erakusketa Unibertsalena. Zientziaren aurrerapenak erakusteko balio zuten. Ferien antzeko zerbait ziren. Trenbidea, garraioak, igogailua (garaieran eraikitzea baldintzatzen duena), makina berriak erakusteko eta aurkezteko balio izan zuten. Beraz, pabiloi hauek zabalera handiko espazio argiztatuak izan behar ziren, horretarako burdinazko egituraren gainean kristalezko gangaz estalita egoten ziren. Sala handiak, zabalak,  eta oso argiztatuak izan behar ziren; barne espazio erabilgarriak, jende multzo handien bisitaldiak hartzeko aproposak, aurrerakuntza tekniko berritzaileenak aurkezteko funtzioa bete behar baitzuten.

         Lehen Erakusketa Unibertsala 1851an Londresen egin zena izan zen, geroago Parisen ere egin ziren. 1889an Parisen egin zena oso ospetsua izan zen, bertan Eiffel dorrea eta "Galeria des machines" inauguratu ziren.

 

Joseph Paxton negutegiak egiten hasi zen baina, geroago, 1851an, Londresen egin zen lehenengo Erakusketa Unibertsaletarako “Crystal palace” egin zuen, honekin tipologia berri bat asmatu zuen: Kristalezko pabiloia. (tipologia honetaz ikusitakoa aipatu)

 

GOUSTAVE EIFFEL. Artazi itxura duten burdinazko egituretan sostengatutako zubiak egiten ospea hartu zuen: Bordeleko eta Oportoko Zubiak adibidez, ingeniari-arkitektoa zen, eta 1889an Parisen egin zen Erakusketa Unibertsalerako garaiera handiko eraikin orijinala eta ikusgarria eraikitzeko ardura hartu zuen: Eiffel dorrea(1889), harrez geroztik Pariseko monumentu enblematiko bilakatu dena. Honen oinarrizko egitura zubietan erabiltzen zen artazia da, burdinazko eraikuntzetarako eraginkorrena dena, eta dorrearen beheko mailan, egitura osoaren euskarrirako, burdinazko zubietan ingeniariek erabiltzen zituzten lau arku zabal jarri ditu. Burdinezko arkitekturaren erakusgarri garbia da Eiffel Dorrea, erabat purua, atzeragoko estiloei erreferentziarik egin gabe.

 

Hona hemen iruzkinarentzako informazioa:

-Kronologia: 1887-1889

-Egilea: Gustave Eiffel

-Tokia: Paris. Pariseko Nazioarteko Erakusketarako egina (1889). Frantziar Iraultzaren ehun urteen omenez. Oroitzapenezko eraikin gisa kontsideratzen da.

-Estiloa: Burdinezko arkitektura. Irtenbide emanez garaiko eraikuntzan agertzen ziren behar berriei.

-Materiala: burdina (material industrialen eraikuntza sistema)

-Testuinguru historikoa: industrializazioarekin batera garapena ematen da. Garraiobideak, energia iturri berriak eta materiak berrien (burdina) erabilpena. Gizarte industrialak behar eta irtenbide berriak nahi ditu.

-Analisi formala: burdinezko egitura bat da 18.000 pieza elkarlotu eta errematxatuz eraikitakoa. Eraikitzeko erabili den materiala begi bistan ageri da, beraz, berak osatzen du elementu apaingarri bakarra. Dorrearen pisu izugarria oin karratu batetik sortzen diren lau pilareetan sostengatzen da. Altueran igo ahala, elementu horiek barnerantz kurbatu egiten dira, dorrearen goikaldean elementu bakarrean batuz. Lau pilareetatik erdipuntuko arkuak ateratzen dira, egitura sostengatzen laguntzen dutenak ere. Lau pilare hauek hormigoizko zokalo handi batzuez indartuak ageri dira.

Dorrearen egitura guztiz ikusten da, ez dago estalia, adibidez, garaiko raskazieloekin gertatzen ez zen bezala. Ez dauka inolako espazio itxirik. Barnekaldetik  hiru pisu ditu eta bisitarientzat eskailerak zein igogailua (modernitatearen ikurra) daude.

 

 

 

 

 

         * Galeriak. Funtsean, galeriak burdin eta kristalezko egituraz estalitako kaleak ziren, komertziorako pasaguneak, orduko zabalgune berrietan egin ziren eta komertzio-gune garrantzitsu bilakatu ziren. Ospetsuenak Mengoni-k egindako Milango Vittorio Emanuelle galeriak dira.

         * Tren geltokiak eta beste...

3.-Solairu askotako eraikinak, altueran garatutako eraikinak:

         Hirien etengabeko zabalkundearen ondorioz, hirietako lur-zorua garestitu egin zen eta eraikinak altueran garatzea eta solairuen arteko espazioa txikiagotzea izan ziren soluziobideak. Burdinazko hezurdura eta hormigoi indartuez egindako eraikinak dira, aurrerakuntza teknikoei esker (igogailuak, berotze-sistemak, telefonoak...) erosoak izan daitezkeenak.

          * Erostetxe Handiak edo “Store”-ak , Merkatuak, Lantegiak...

         Tipologia berri hauek, gehienak, etengabe zabaltzen zihoazen hirietan, bizimodu hiritar modernoak sortzen zituen beharrak asetzeko pentsatuta zeuden. Tipologia hauetan euskarri gisa burdinazko koloma liraina agertzen da maiz.

CHICAGOKO ESKOLA. L. SULLIVAN

         Chicagoko eskola deritzana arkitektura funtzional berri bat gauzatu zuelako nabarmendu zen. 1871an izandako sutearen ondoren, hiria berreraikitzeari ekin zioten, burdinazko egiturak eta leiho gisa kristalezko gainazal handiak erabili zituzten. Eskola honen ekarpen nagusia altuera handiko eraikin-mota bat izan zen, 10 solairuetakoa (ez ziren benetako etxe-orratzak, hauek XX. mendekoak dira), material berriei esker egin ziren eta eraikuntzan igogailua (1864), eta berogailua erabiltzen hasi zirelako arrakasta handikoak bilakatu ziren.

         Badira hainbat faktore eraikuntza mota berri hau baldintzatzen dutenak:

- Hiri-lurra garestitu egin zen eskaera igotzen zen heinean, beraz, altueran eraikitzea soluziobidea izan zen. Honen ondorioz ere pisu bakoitzeko altuera txikiagotuz joan zen.

- Bestalde, Estatu Batuetako hiri handietan behar berriak sortu ziren: Bulego-etxeak (bulego multzoa etxe berean) eta "Store" edo erostetxe handiak beharrezkoak egin ziren.

- Teknologiaren garapena ere funtsezkoa izan zen altuera handiko etxeak egin ahal izateko: burdina, hormigoi indartua, igogailua, berogailua.

       

Metalezko hezurdura, hutsa ala hormigoi indartuez osatuta, funtsezko egitura zen, habe edo pilote bertikalak eta horizontalak eratzeko erabiltzen zen, eta hauek ziren eraikinaren benetako euskarriak. Horrelako eraikuntzetan murruek ez dute funtzio sostengatzailerik betetzen, murruak perimetralak dira, hau da, espazioa mugatzeko bakarrik balio dute.

         Alde horretatik Chicagoko eskolak ateak ireki zizkion XX. mendeko arkitekturari.

         Chicagoko eskolako arkitektoen artean Adler eta Sullivan dira ezagunenetarikoak.

SULLIVAN. Chicagon berak egindako "Carson Pire and Scott Store" edo erostetxe handia eraikin garrantzitsuenetarikoa da. Bertan, Chicagoko leiho horizontal tipikoa agertzen da, egiturak inposatutako forma da hau. Metalezko eskeletoak erabili ziren, hauei esker ekonomizatu, azkarrago eraiki eta segurtasun handiagoa lortu ahal zen. Agerian dago murruak ez duela funtzio sostengatzailerik betetzen. Oso itxura modernoa zuen, XX. mendeko arkitektura arrazionalistaren eta funtzionalistaren aurrekaria da. Hasierako proiektuan goiko aldean piloteak eta pilastrak agerian zeuden, geroago banda batez estaliak agertu baziren ere. Beheko aldean biltzen da dekorazioa, burdinazko landare itxurakoa ("art decó"-ren edo modernismoaren aurrekaria izan daitekeena). Dena den, kasu honetan, sinpletasuna eta funtzionaltasuna dira nagusi

         Sullivanek aldarrikatu zuen esaldi ospetsua XX. mendeko arkitektura arrazionalista eta funtzionalistaren biblia bilakatu zen: "Formak funtzioari jarraitu behar dio", forma funtzioari egokitu behar zaio, forma funtzioaren ondorioa da. Beraz, arkitektura arrazionalistaren aurrekaria da.

 CARSON EROSTETXE HANDIAK